Turkish Journal of
GERIATRICS

Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Genel Biyoloji Anabilim Dalı Beytepe/Ankara "Neden yaşlanıyoruz? İnsanlığın uzun süredir kendine sorduğu ve yanıtını aradığı bu soru çalışmamızın da temelini oluşturmaktadır. Hazırladığımız derlemede, genç insanlardan alınan hücrelerle yaşlı insanlardan alınan hücrelerin, kısa ömürlü canlılarla uzun ömürlü canlıların hücre bölünmesi sayılarının karşılaştırmalarına kısaca yer verilmiştir. Ayrıca yaşlanmanın nedenlerinden biri olduğu düşünülen ""telomer kaybı"" hipotezi ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Telomer kaybı hipotezi, ökaryotik organizmaların kromozomlarının uçlarında bulunan özelleşmiş DNA tekrar dizileri olan telomerlerin, her bölünme sonunda belli miktarlarda azalarak yaşlanmaya neden olduğu fikri üzerine kurulmuştur. Yine bu hipoteze göre telomerler DNA'nın son kısmının tamamlanmasında rol oynar. Bu uç kısmı, kromozomları rekombinasyon, yıkım ve füzyon gibi dış etkilere karşı korurken telomerler ayrıca kromozomun bütünlüğünü ve nükleus zarına tutunarak uygun bir pozisyon almasını sağlar. Derlememiz içerisinde, telomerlerin canlı gruplarına göre değişen - örneğin insanda TTAGGG şeklinde iken tek hücreli silli olan Tetrahymena'da TTGGGG şeklindedir - nükleotit ve tekrar sayılarına sahip oldukları belirtilmiştir. Bunlara ek olarak, doğrusal bir DNA'nın uçlarındaki replikasyon sorununa değinilmiştir. Replikasyon başlangıcında kullanılan 8 - 12 bazlık RNA primeri ayrıldıktan sonra kromozom uçlarında kalan boşluklar nedeni ile oluşan telomer kayıplarının, arka arkaya gelen telomer tekrarlarını DNA uçlarına ekleyen telomeraz ile nasıl giderildiği açıklanmıştır. Bu enzimin genel yapısı da incelenmiştir. Özellikle insanda bulunan telomeraz enziminin alt ünitelerinden bahsedilmiş ve telomeraz aktivitesi görülen diğer hücreler belirtilmiştir. Organizmalarda var olan telomer uzunluğu ile yaşlanma arasındaki ilişki irdelenmiştir. Yaşlanma ile ilgili genel tanımlamalara yer verildikten sonra insan hücrelerinde yaşlanmanın, M1 ve M2 olmak üzere iki aşamada gerçekleştiği vurgulanmış, bu aşamalarda hangi olayların meydana geldiği açıklanmıştır. Telomeraz aktivitesine yönelik yapılan bir özetten sonra yapay telomer artışı sağlanmasının ve hTERT (human telomerase reverstranscriptase) varlığının ne tür etkilere neden olacağı sorgulanmıştır. Son kısımda ise geleceğe yönelik sorularla birlikte genel bir yorum yapılmıştır." Anahtar Kelimeler : Telomer, Replikasyon Sonu Problemi, Telomeraz, Yaşlanma